Skarby efektownego Pałacu Jana III Sobieskiego w Wilanowie w nowej formule

W zarządzeniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dn. 28 maja 2021 r., w którym pałacowi nadano statut Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, można przeczytać m.in., że placówka ma zadanie edukacji muzealnej i upowszechniania wiedzy o posiadanych zasobach dawnej rezydencji króla Jana. Jak realizuje swoją misję? Poprzez wystawy stałe i czasowe, koncerty, konferencje i seminaria naukowe, badania naukowe, edycje książek, ale także zajęcia edukacyjne poświęcone zarówno wartościom kulturowym, jak i przyrodniczym.

Cofnijmy się jednak do roku 1677, gdy król Jan III nabył posiadłość zwaną wówczas Milanów. Z jego inspiracji powstał tu barokowy pałac, zaprojektowany przez Augustyna Locciego Młodszego. Wokół pałacu założono wspaniałe ogrody. Skrzydła boczne zostały zbudowane z inicjatywy Elżbiety Sieniawskiej, według projektu Giovanniego Spazzia w latach 1720-1729, w ostatniej ćwierci XVIII w. wokół dziedzińca powstały neoklasycystyczne budynki Kordegardy, Kuchni i Łazienki.

W 1805 r. decyzją Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich w pałacu wilanowskim otwarto muzeum. Prezentowano w nim zarówno apartamenty królewskie Jana III i Marii Kazimiery, jak i znakomitą kolekcję sztuki europejskiej, polskiej i orientalnej. Perłą zbiorów pozostaje do dzisiaj „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego” autorstwa Jacquesa-Louisa Davida.

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie sprawuje dziś opiekę nie tylko nad 89-hektarowym historycznym zespołem pałacowo-parkowym w Wilanowie, którego centrum jest pałac, ale nad ponad trzydziestoma obiektami architektonicznymi, w tym oficyną kuchenną, kordegardą, stajnią, oranżerią, domem ogrodnika i mostem rzymskim. Muzeum zarządza także dwoma parkami: wilanowskim i parkiem Morysin oraz łączącym je Jeziorkiem Wilanowskim. Całe wilanowskie założenie pałacowo-ogrodowe zostało ze względu na unikalną wartość zabytkową i historyczną wpisane jako dobro kultury narodowej do rejestru zabytków.

Trudno sobie wyobrazić działalność muzeum bez wystaw i ekspozycji. Na przełomie 2022 i 2023 r. zwiedzający mogli podziwiać np. wystawę poświęconą twórczości Błażeja Ostoja Lniskiego, ale już w marcu ruszyła wystawa, na której zaprezentowano różnorodne odmiany tulipanów wyprodukowane w polskich gospodarstwach ogrodniczych. Latem z kolei trwała wystawa zatytułowana „Rekonstrukcje ubiorów historycznych z XVII wieku”, przybliżająca estetykę ubiorów w XVII w. Suknie i żupany, które można było zobaczyć w pałacu, powstały na podstawie portretów z kolekcji muzealnych i opracowanych naukowo dzieł historycznych.

Z bieżących wydarzeń warto wspomnieć o wystawie „Oto Światłość Wielka i Klucz Rajski. Hymny z tatarskich zaścianków króla Sobieskiego”. Wystawa jest pierwszą tego rodzaju prezentacją, poświęconą dawnemu piśmiennictwu Tatarów polsko-litewskich oraz związkom Rzeczypospolitej z kulturą turkijską. Wystawa potrwa do 16 grudnia.

Ale oprócz wystaw czasowych na gości czekają pałacowe sale, w tym m.in. sypialnia, antykamera, biblioteka oraz Pokój Chiński z akwarelami. Nazwa pokoju pochodzi od malowanych orientalnych scen rodzajowych umieszczonych na ścianach. Niezwykła czerwona sekretera stojąca między oknami pochodzi jeszcze z czasów Augusta II.

Wielu wrażeń dostarcza także spacer po tarasach królewskiego ogrodu. Obecny kształt tarasu górnego nawiązuje do XVII-wiecznego układu, którego projektantem był królewski architekt Augustyn Locci. Ogród na planie wydłużonego prostokąta posiada szesnaście kwater obwiedzionych żywopłotami z bukszpanu i ozdobionych bordiurami kwiatowymi, strzyżonymi w ostrosłupy grabami oraz ornamentami z bukszpanu, kolorowego kruszywa i tłuczonej cegły. Wśród uprawianych tu roślin znaleźć można gatunki typowe dla epoki baroku: peonie, sasanki, narcyzy, tulipany, dzwonki, astry, lilie i ostróżki.

Zainteresowanych rękodziełem na pewno ucieszy fakt, że muzeum prowadzi również warsztaty dla zainteresowanych tą dziedziną. Np. 6 października mistrzynie hafciarstwa z Urzecza poprowadzą kursy nauki haftu wilanowskiego. To jedyny w Polsce haft czarny, wykonany tylko ściegiem łańcuszkowym. W grudniu 2020 roku, dzięki staraniom depozytariuszek dziedzictwa, hafciarstwo z nadwiślańskiego Urzecza zostało wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego

W 2022 r. muzeum przystąpiło do akcji „Puste ramy”, która przypomina o dobrach kultury utraconych przez państwo polskie w czasie ostatniej wojny. Popularyzacja tematyki strat wojennych w dziedzinie kultury i prezentacja ich wizerunków może się przyczynić do ich rozpoznania i odnalezienia – sprawić, by przynajmniej niektóre ramy i gabloty ponownie wypełniły się przynależnymi do nich dziełami sztuki.

Szacunki mówią bowiem o ponad 516 tys. zrabowanych bądź zniszczonych polskich dzieł sztuki, wycenianych łącznie na kilkadziesiąt miliardów ówczesnych dolarów. W Wilanowie już w październiku 1939 r. Niemcy przejęli inwentarze muzealne. Do lutego 1940 r. wybrali i skonfiskowali ponad 330 dzieł z kolekcji wilanowskiej.

Powstanie Warszawskie przyniosło rabunki wnętrz i zbiorów, dewastację zabytkowego wyposażenia przez żołnierzy niemieckich i węgierskich oraz pośpieszną wywózkę ocalałych dzieł. Ostatni akt grabieży miał miejsce w grudniu 1944 r., kiedy Niemcy wywieźli z pałacu m.in. „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego” pędzla Jacques’a Louisa Davida, słynny namiot turecki oraz wyroby z brązu i zabytkowe meble.

Dzięki działaniom MKiDN odzyskano wiele zrabowanych dzieł sztuki, m.in. obraz Pompea Batoniego „Apollo i dwie muzy”, płótno mistrza flamandzkiego „Szewc” oraz XVIII-wieczne: tzw. kabinet i biurko. We wrześniu br. Piotr Gliński, minister kultury i dziedzictwa narodowego, przekazał muzeum grafikę „Dama z wachlarzem”. Została ona odzyskana dzięki działaniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dotychczasowi posiadacze dzieł podjęli decyzję o ich bezwarunkowym zwrocie do macierzystych zbiorów.

Liczba odwiedzających rocznie pałac przekracza 300 tys. osób, 600 tys. osób odwiedza z kolei wortal muzeum, na terenie dziedzińca, przedpola i ogrody muzeum goszczą zaś ponad milion osób.

Tak szeroka działalność wymaga odpowiedniego przygotowania finansowo-prawnego. Służyć temu miał projekt „Restauracja i zabezpieczenie symbolu polskiego dziedzictwa kulturowego – Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie”, który wszedł w życie w 2019 r. Dzięki niemu zrealizowano m.in. prace konserwatorskie oraz dokumentacyjne i zabezpieczające w Galeriach Ogrodowych i Lapidarium na parterze pałacu, przeprowadzono modernizację sal wystawowych galerii ogrodowych, konserwatorski remont dachu, roboty remontowe i zabezpieczające w budynku Oranżerii, a także przeprowadzono trójwymiarową dokumentację wybranej kolekcji zbiorów.

Pracom konserwatorskim musiały zostać poddane cztery XVIII-wieczne rzeźby parkowe, które uległy przyśpieszonej destrukcji. W styczniu 2023 r. MKiDN informowało, że ukończono prace konserwatorskie i restauratorskie barokowej dekoracji rzeźbiarskiej sufitu i fryzu Biblioteki Króla i widocznych tam malowideł: tonda „Alegoria Teologii” i 14 medalionów z postaciami uczonych i artystów.

„W rozjaśnionej misternej oprawie uwidoczniły się barwne wizerunki myślicieli i artystów namalowane na płótnie przez kilku autorów pracujących pod okiem mistrza Claude’a Callota. Obrazy te, konserwowane po raz ostatni w latach 60. XX wieku, podlegały niekorzystnym zmianom i znacznie pociemniały. Zarówno medaliony, jak i duże tondo – »Alegoria Teologii« Callota (ok. 1681 r.), zostały teraz ponownie poddane kompleksowej konserwacji” - poinformował resort kultury.